Dok gledate neki film ili seriju epske fantastike ili istorijske tematike, a njih je od Gospodara prstenova naovamo sve više, bivate fascinirani starim velelepnim zdanjima, realnim ili izmaštanim, a zbog kojih odmah poželite da se kostimirate, ustanete i krenete po pehar vina ili mač
Umesto da jurite po internetu autentične lokacije – od Dubrovnika do Španije i Maroka – na kojima se snima Igra prestola, zašto ne biste posetili autentična zdanja na teritoriji Srbije – filmične i moćne srednjovekovne tvrđave kojih je kod nas više od 50. Neke su ruine na čarobnim lokacijama, a neke su toliko lepe da bi nam na njima i Lanisteri pozavideli.
Od antičkih vremena na teritoriji Srbije građena su veličanstvena utvrđenja, a nakon mnogo vekova i razaranja očuvane su one tvrđave koje su vojnu funkciju imale i pod vlašću Osmanlija. Većina tvrđava i utvrđenih gradova dograđivana je i prilagođavana razvoju ratnih tehnika, a neke od njih bile su preteče savremenih srpskih gradova, strateški važna mesta za odbranu.
Danas su one spomenici istorije i ogroman turistički potencijal.
I da, mi u njima vidimo i filmski potencijal, jer nekolicina najlepših i najočuvanijih, osim što svedoči o moći ljudi koji su ih gradili, može biti scenografija za neke igre moći.
Bačka tvrđava
Najbolje očuvana srednjovekovna tvrđava na području Vojvodine nalazi se u gradu Baču na severozapadu Srbije. Podignuta je sredinom 14. veka na malom uzvišenju, na nekadašnjem ostrvu između nekadašnje reke Mostonge i jednog od njenih rukavaca, a iako se ne nalazi direktno na Dunavu, smatra se dunavskim utvrđenjem i spada u tzv, vodene gradove jer je nekad bila sa svih strana opasana vodom. Utvrđenje ima trapezoidnu osnovu i u potpunosti je građeno od opeke. Glavna kula smeštena je u jugoistočnom dvorištu zamka i dan-dana je savršeno očuvana, a jedan je od naboljih primera pozno srednjovekovnih don-žon kula u ovom delu Evrope. Krajem 15. veka tokom dograđivanja tvrđave, dve južne kule dobile su topovske otvore. Kasnije su ovu tvrđavu zaposeli Truci, a posle Mohačke bitke, utvrđenje je spaljeno i napušteno.
Markovo kale
Na samo četiri i po kilometra od Vranja nalazi se tvrđava Markovo kale ili Markov grad. Kako legenda kaže, ovaj srednjovekovni grad pripadao je Marku Kraljeviću, koji je, kada su stigli Turci, sa Šarcem skočio na planinu Pljačkovicu i zaplakao. Ipak, veruje se da je utvrđenje starije i da datira još iz doba cara Justinijana.
Ram
Ramska tvrđava nalazi se na obali Dunava, u istoimenom selu udaljenom 25 kilometara severoistočno od Požarevca, između Velikog Gradišta i Kostolca. Ram je jedno od najstarijih utvrđenja u Srbiji građenih zarad artiljerijske odbrane, o čemu svedoče posebno građeni topovski otvori. Inače, osnova tvrđave je pravougaona i ima pet jakih kula. Pominje se početkom 12. veka, posle pobede Vizantije nad Mađarskom. Nekoliko kilometra uzvodno od antičkog vizantijskog utvrđenja, po nalogu sultana Bajazita II, 1483. prerađena je i ojačana postojeća Ramska utvrda kao centar odbrane prema Ugarskoj. Budući da je bio pogranično utvrđenje, Ram je imao strateški važan položaj do pomeranja granica Otomanske imperije u 16. veku. Od 1718. do 1739, nakon Požarevačkog mira, utvrđenje je bilo u austrijskom posedu.
Beogradska tvrđava
Smeštena na vrhu grebena koji se nadvija nad ušćem Save u Dunav, Bеоgrаdskа tvrđаvа ili Kalemegdan se zbog svog jedinstvenog položaja i velikog broja sukoba između Istoka i Zapada naziva još i Kapijom ratova. Ovaj slоžеni spоmеnički kоmplеks nastajao je u periodu оd 2. dо 18. vеkа, a podeljen je na Veliki i Mali Kalemgdan, koji čine Kalemegdanski park i Gornji i Donji Kalemegdan.
Naziv Kalemegdan mogao bi se prevesti kao tvrđava na polju – kale znači tvrđava, a megdan je turska reč koja znači polje. Prema istorijskim podacima, u borbama za prevlast nad Tvrđavom živote je izgubilo više od šest miliona ljudi. Među najvažnijim spomenicima su Kula Nebojša, ostaci Mitropolitske palate, Jakšićeva kula u Donjem gradu, Rimski bunar, Stambol, Zindan i Sahat kapije… u Gornjem gradu. A na Kalemegdanu su i Vojni muzej, galerija Prirodnjačkog muzeja, zoo-vrt, Opservatorija, Paviljon Cvijete Zorić, Planetarijum i Meštrovićev Pobednik, simbol Beograda.
Manasija
Manastir Manasija sa utvrđenjem udaljen je četiri kilometra od Despotovca ili oko 30 km od auto-puta Beograd-Niš. Ova zadužbina despota Stefana Lazarevića građena je od 1407. do 1418. godine. Manastirska crkva posvećena je Svetoj trojici. Da bi zaštitio zadužbine, despot Stefan Lazarević je oko manastira Manasija podigao jako utvrđenje, koje je najbolje očuvani objekat vojne arhitekture Moravske Srbije. Tvrđava je izgrađena u klisuri reke Resave koju nadvisuju brda Pastorak i Maćija. Na visokim zidinama se nalazilo 11 kula, a najveća Despotova kula jedan je od najznačajnijih spomenika srpske srednjovekovne kulture i najznačajnija građevina koja pripada takozvanoj Moravskoj školi. Tokom radova na rekonstrukciji manastirske crkve u Manasiji početkom 21. veka otkriveni su zemni ostaci za koje rukovodilac tih radova, arheolog Marin Brmbolić smatra da pripadaju despotu Stefanu, sinu kneza Lazara, a DNK analiza tih ostataka je sa 99,93 odsto tačnosti to potvrdila.
Petrovaradinska tvrđava
Zbog svoje monumentalnosti nadimak Petrovaradinske tvrđave je Gibraltar na Dunavu. Na njenom mestu odvajkada su bila vojna utvrđenja zbog povoljnog geografskog položaja. Tvrđava kakvu danas poznajemo završena je 1780, a prema nekim izvorima, etimologija reči Petrovaradin upućuje na značenje grad na steni čvrst kao vera. To ime dobijeno je kombinovanjem više reči iz tri različita jezika – petra na latinskom znači stena, var na mađarskom grad, a din na turskom vera.
Petrovaradinske tvrđave leži na više od 110 hektara, a njen prepoznatljiv simbol jeste toranj sa satom – prečnik njegovih krugova na sve četiri strane baroknog tornja veći je od dva metra, a brojevi su rimski. Velika kazaljka pokazuje sate, a mala minute jer su mala i velika kazaljka zamenjene su da bi lađari sa Dunava videli koji je sat i iz daleka.
Tvrđava je sredinom 20. veka ustupljena za civilnu upotrebu, a na tvrđavi se između ostalog nalaze Muzej i Arhiv Novog Sada, hoteli i restorani, ateljei i galerije likovnih umetnika, Opservatorija, Planetarijum, Podzemne vojne galerije, a svi je znaju kao mesto održavanja Exita.
Koznik
Na oko 11 kilometara od Aleksandrovca nalazi se srednjovekovni grad Koznik – koji je danas u ruševinama, a nekada je bio među najlepšim utvrđenjima. Izgrađen je na strmoj planinskoj kosi (na 922 m nadmorske visine), a utvrđen je još u vreme Kelta. Ipak, današnji ostaci su iz 14. veka. Lazar Hrebeljanović je u ovom gradu često boravio. Očuvano je nekoliko kula, kao i četiri bunara s pitkom vodom. Bio je izuzetno značajna strateška tačka s koje su kontrolisane kompletna Župa i dolina Rasine.
Pirotski grad
Pirotski ili Momčilov Grad je utvrđenje pored Nišave, a nalazi se u samom gradu Pirotu na ulazu iz pravca Niša. Grad je podigao vojvoda Momčilo za vreme vladavine kneza Lazara. Osmanlije su ipak uspele da ga zauzmu, ali ga je 1386. povratio vojvoda Dimitrije, što je bio i jedan od povoda za Kosovsku bitku 1389. godine. Tokom prve polovine 15. veka nalazio se na poprištu srpsko-turskih sukoba, pa je povremeno bio u posedu srpskih despota Stefana i Đurđa, a potom je trajno priključen Otomanskoj imperiji. Utvrđenje je bilo u vojnoj upotrebi sve do prve polovine 20. veka. Iako su se u ovom gradu odvijali brojni sukobi, njegove zidine su dobro očuvane. I Momčilov grad i prostor oko njega danas su poprilično uređeni.
Smederevska tvrđava
Na ušću reke Jezave u Dunav stoji Smederevska tvrđava koju je u 15. veku podigao despot Đurađ Branković zarad odbrane od Turaka. Ona je imala ključnu ulogu u političkom, kulturnom i ekonomskom životu Srbije sve do 1459, kada konačno pada u turske ruke pa do oslobođenja 1805. godine. Po ugledu na carigradske bedeme, ova je tvrđava je u arhitektonskom smislu klasično vodeno ravničarsko utvrđenje. Pošto je sagrađena, Turci su 1480. dogradili četiri kule, a potom na tvrđavi nisu rađene nikakve prepravke. Smederevska tvrđava svedoči o savršenoj vojnoj arhitekturi, a u vojne svrhe koristila se sve do druge polovine 19. veka. Iako je od zuba vremena i ratova razaranja pretrpela ogromna razaranja, ova tvrđava i dalje izgleda nestvarno. Čine je Veliki grad, danas uglavnom u ruševinama, i Mali grad koji je restauriran, pa danas izgleda kao u vreme kad je sagrađen.
Golubački grad
U Nacionalnom parku Đerdap, na mestu gde se Dunav sužava na ulazu u Đerdapsku klisuru nalazi se Golubački grad ili Golubac. Podignut na visokoj steni, na strmim liticama deluje kao kapija. Ova tvrđava gospodare je menjala više puta.
A ne zna se tačno ko ju je i kada sagradio. Prema jednoj legendi, gradili su je robovi duže od 80 godina, prenoseći kamen golim rukama. Jedna druga legenda kaže da je ime dobila po priči o vizantijskoj kraljici Jeleni koja je zarobljena u najvišoj kuli hranila golubove.
Utvrđеnjе је imаlо dеvеt visоkih čеtvоrоugаоnih kulа rаspоrеđеnih nа strаtеški isturеnim lоkаciјаmа, kоје pоvеzuјu bеdеmi sа оzupčеnim, šеtnim stаzаmа. Ispred tvrđave bilo je civilno naselje, o čemu sada svedoče samo neki delimično istraženi objekti.
Golubac je imao burnu istoriju. Tokom srednjeg veka oko njega su se vodile mnoge bitke, naročito između Turaka i Mađara, 1867. predat je srpskom knezu Mihailu Obrenoviću.
Тоkоm tridеsеtih gоdinа 20. vеkа krоz tvrđаvu је prоbiјеn mаgistrаlni put i tоm prilikоm је srušеnа ulаznа kаpiја. Uslеd pоdizаnjа nivоа Dunаvа nаkоn izgrаdnjе hidrоеlеktrаnе Đеrdаp, nајniži dеlоvi utvrđеnjа su pоtоplјеni. Golubac je kao svedok prošlim vremenima turistička atrakcija na Dunavu. A od 2012. radi se projekat obnove i revitalizacije tvrđave.