Kada se prisetimo nedavnih nemilih scena dečaka zarobljenih u pećini na Tajlandu, prva pomisao je – pećina, ne hvala. Budući da smo i mi veoma srećni što je svih 12 malih fudbalera spaseno, a uz veliki naklon roniocima i speleolozima, nije loše znati u koju pećinu ne treba ići na svoju ruku i bez vodiča – a u Srbiji ih ima oko 2.000. I sve su nestvarno lepe
Neke su istražene ili delimično istražene, a neke su, iako avanturističko-speleološki biseri, nedostupne turistima. Posle Tajlanda jasno nam je i zašto. Ako se izuzmu strastveni planinari i speleolozi, ljubitelji prirode ili adrenalina, koji sami po organizuju posete pećinama i šetnje po njima, malo ljudi je posetilo više od dve pećine. Na osnovu onih koje su istražene i sređene za posetioce, može se samo nasluti kakvo se sve prirodno podzemno blago krije ispod zemlje, u planinama i stenama.
Osim što obiluju nastvarnim nakitom specifične estetike koju je priroda vekovima stvarala, i zbog čega se smatraju sefovima prirode, neke su hidrološki aktivne, pa u njima teku reke ponornice, šume vodopadi i u mraku svetlucaju jezerca, pećine su kod nas imale i razne uloge od davnina – neke datiraju čak iz ledenog doba, bile su važna skloništa, čak dom praistorijskog čoveka, ali i skrovišta tokom burne istorije. One su svedočanstva o razvoju Zemlje i civilizacije.
Iako većina pećina nije do kraja istražena, delimično nam je dostupna nekolicina pećina kojima se možemo prošetati uz vodiča, a definitivno predstavljaju veliki turistički potencijal. S druge strane, neke nisu obezbeđene i zatvorene su za turiste.
Pošto je leto pravo vreme da se obiđu gornji hodnici Zemlje – u njima je temperatura uvek bar za 10-20 stepeni niža, a u nekim pećinskim dvoranama konstantno bude sedam-osam stepeni, zbog čega ne čudi što vodiči često nose i perjane jakne, odabrali smo nekoliko pećina koje možete posetiti za jedan letnji vikend, ali našli fotografije onih misterioznih u koje bismo se uputili samo u prisustvu Gandalfa, speleologa i ronioca.
Hadži Prodanova pećina
Hadži-Prodanova pećina nalazi u dolini Rašćanske reke, desetak kilometara od Ivanjice na putu za Guču. Dobila je ime po Karađorđevom vojvodi Hadži-Prodanu Gligorijeviću, koji je tokom Prvog srpskog ustanka 1814. preuzeo vođstvo protiv turske odmazde i u pećinu na Goliji sklanjao zbegove.
Do sada je ispitano oko 400 metara pećine koja se sastoji od dva sprata. Ulaz u pećinu širok je tri metra, te se dalje sužava, posle čega sledi prostrana dvorana duga oko 50 i široka oko 15 metara. Stručnjaci su u njoj pronašli 25 novih vrsta pećinskih insekata koji u svetu nisu poznate ili su veoma retki. Takođe, pronađeni predmeti ukazuju na to da su u njoj boravili neandertalci – lovci oko 45.000 godina pre nove ere, a nađeni su i ostaci pećinskog medveda. Ulaz u Hadži-Prodanovu pećinu delimično je sakriven Adžijinom crkvom iz 1909, koja je posvećena Arhangelu Mihailu.
Prirodna stena pored ove pećine odlična je za alpinistički uspon pod vođstvom ili nadzorom profesionalnih instruktora – članova gorske službe, uz neophodnu opremu.
Hadži-Prodanova pećina, nakon uređenja staza, osvetljenja i postavljanja zaštitne ograde, prve posetioce trebalo bi da primi krajem 2018. godine.
Risovačka pećina
Risovačka pećina nalazi se na samom ulazu u Arenđolavac iz pravca Topole. A ukoliko želite da vidite kako je izgledao čovekovo stanište u vreme ledenog doba, treba da se zaputite u nju.
Njena posebnost je u tome što je utvrđeno da su se naši preci skrivali upravo u njenim dvoranama još za vreme ledenog doba. U njoj je i replika porodice pračoveka iz vremena kad su se lovci sa porodicama skrivali upravo u pećinama nalik ovoj.
Prema fosilnim ostacima koji su pronađeni na samom lokalitetu, hodnicima ovog podzemlja šetali su se i pećinski lav, bizon, medved, mamut, i leopard, i to tokom poslednjeg, četvrtog ledenog doba, te da su ovi ostaci stari oko 100.000 godina.
Pećina Risovača je neobičan muzej spreman da primi turiste.
Dubočka pećina
Dubočka pećina je sistem podzemnih kanala u krečnjacima sliva Ponorske reke, koja kroz pećinu periodično protiče. Nalazi se u srednjem delu Peka, u ataru sela Duboka, po kome je i dobila ime, a od magistralnog puta Kučevo–Majdanpek–Negotin udaljena je osam kilometara. Ukupna dužina njenih kanala iznosi 2.734 metra. Naziva se još i Velika pećina. Bogata je glavnim i bočnim kanalima, izvorima i ponorima, jezercima, dvoranama, ukrasima.
Njena mistična prošlost i danas izaziva divljenje i strah. Iako pećina još nije adekvatno uređena za turističke posete, prilaz do nje lako je dostupan. a ulaz u nju je impresivan – širok 25 i visok 20 metara. Glavni pećinski kanal prohodan je u dužini od 132 metra, dokle dopire i dnevno svetlo, ali nije bogat nakitom. Bogatstvo se krije u udaljenim kanalima, do kojih se može doći samo uz adekvatnu speleološku opremu. U živopisnoj klisuri u podnožju pećine je nekoliko fantastičnih malih vodopada. Najlepši deo pećine je velika dvorana Carska riznica – krcata raznovrsnim pećinskim nakitom od snežnobelog iskričavog kalcita, sa tavanicom načičkanom hiljadama stalaktita. Pećina je bila stanište neolitskog čoveka, a u njoj su pronađene kosti pećinskog medveda, zubi dinoterijuma, koštane igle i druga ljudska oruđa.
Nažalost, Dubočka pećina nije uređena i nepristupačna je za posetioce.
Ceremošnja
Pećina Ceremošnja nalazi se u podnožju Homoljskih planina i do nje vodi asfaltni put. Poznata je po veoma raskošnijom nakitu i dvorani Arena koja podseća na rimske koloseume. Titulu najlepše među srpskim pećinama dobila je zbog izuzetnog nakita, draperija i okamenjenih vodopada u dvoranama.
Ceremošnju čini pet celina: Ulazni kanal, dvorana Arena, Ponorska dvorana, Andezitska dvorana i Južni kanal. U pećini su glavni ukrasi Mladoženja, Dva druga, Lepa Vlajna – tvorevine koje svojim oblikom podsećaju na određenu pojavu ili nose neku simboliku. svi su u dvorani Arena, kao i kameni vodopad i pećinski stub Na večnoj straži. Budući da su pećine obično pune misterija, i Ceremošnja krije tajnu Strugarskog potoka – ovaj potok uvire u pećinu i potom nestaje u njenom ponoru. Taj potok izvire kod druge pećine u vidu vrela. Pretpostavka je da između dve pećine postoji podzemni sistem dugačak nekoliko kilometara.
Pećina je pod zaštitom države kao prirodno dobro i prima posetioce
Resavska pećina
Resavska pećina u krečnjačkom brdu Babina glava jedna je od najlepših, ali i najstarijih u Srbiji – budući da ima preko 80 miliona godina. Nalazi se na oko 20 kilometara od Despotovca na području Gornje Resave, a naučnici su je otkrili tek šezdesetih godina prošlog veka, a u nju su se sklanjali čobani iz okolnih sela. I ona je zaista fascinantna. U njoj će vam priroda lično pokazati šta može da stvori i da očuva milionima godina. Pećinski nakit, draperije i okamenjeni vodopadi u nestvarnim dvoranama ostaviće vas u čudu.
U pećini postoje četiri dvorane koje su počele da se formiraju još pre ledenog doba. U jednom smeru uređenom stazom prelazi se iz jedne u drugu dvoranu i izlazi kad se napravi krug. Prva je Dvorana sraslih stubova ili kolonada, gde su stubovi srasli sa tavanicom, zatim ide Dvorana košnica, gde se još uvek formira nakit žućkaste boje, treća je dvorana Predvorje istorije, u kojoj su pronađeni kamena sekira, vrhovi kopalja, lobanja polarne lisice i ognjište praistorijskog čoveka. Kristalna dvorana ima nestvaran pećinski nakit – i u njoj temperatura iznosi samo sedam stepeni.
Reasavska pećina pod zaštitom je države kao spomenik prirode.
Potpećka pećina
Potpećka pećina nalazi se na 14 kilometara od Užica, a ulaz u nju spada u red monumentalnih dela prirode – džinovski portal u obliku potkovice visok 50, a širok 12 metara pri dnu, odnosno 22 metra pri vrhu, najviši je pećinski ulaz u Srbiji. Izgradile su je vode ponornica koje poniru u Drežničkoj dolini i posle podzemnog toka od oko pet kilometara izbijaju iz pećine ili vrela ispred pećine i grade pećinsku reku Petnicu.
Dve osnovne celine ove pećine čine Gornja i Donja pećina čiji su zidovi ukrašeni retkim pećinskim nakitom. I ova pećina bila je stanište nekog našeg dalekog pretka. Istraživanjima je utvrđeno da je u njoj živeo čovek iz vremena neolita. U prilog tome govori obilje keramike, obrađeni jelenski rogovi i kameno oružje koji su tu pronađeni.
Stopića pećina
Speleološki dragulj naše popularne planine Zlatibor jeste Stopića pećina, koja se nalazi na severoistočnoj strani planine, a do koje se stiže organizovano sa vodičem iz njenog centra. Pećina je dobila ime po obližnjem zaseoku, a ima više elemenata po kojima je čuvena.
Njen zaštitni znak su bigrene kade nastale taloženjem krečnjaka, koje imaju veoma specifičan izgled. U vijugavim naborima odnosno udubljenjima nakuplja se voda koja se kaskadno preliva niz kade.
Osim njih, tu su i dugure, otvori na tavanici, siparska kupa Pseće groblje i atraktivni vodopad Izvor života. A sam ulaz u pećinu je impresivan – visok oko 40, a širok 18 metara.
I ova pećina je otvoren za posetioce.
Rajkova pećina
Rajkova pećina smeštena u blizini Majdanpeka i do nje postoji asfaltiran put. Pećina okićena prirodinim nakitom, prema narodnom verovanju, skriva još neka blaga kao što je plen opljačkanih karavana koje je tu skrivao hajduk Rajko. Kameni čekić koji se sad čuva u Muzeju u Majdanpeku pronađen je u ulazu pećine i predstavlja svedočanstvo o tome da je ovaj prostor bio nastanjen još u praistoriji.
Dvorane i hodnici Rajkove pećine puni su najkvalitetnijeg nakita, a poseban doživljaj daje joj istoimena reka koja kroz nju protiče. Pećina je najpoznatija je po legendi o skrivenom blagu.
Postoje informacije da je Rajko bio mehandžija iz 19. veka koji je noću pljačkao turske karavane, a, kako veruje narod, blago skrivao je u ovoj pećini. Plen nikada nije pronađen. A svakako će plena vaših očiju biti Egipatska boginja, Puž, Beli medved ili Kristalna šuma, pećinske figure stare vekovima.
Pećina je otvorena za turiste.
Lazareva ili Zlotska pećina
Lazareva ili Zlotska pećina smeštena je u podgorju Kučaja u blizini Bora i deo je najvećeg kompleksa pećina kod nas – Zlotskih pećina, čija je ukupna dužina oko 8.000 metara.
Zlotska pećina poznata je i kao arheološko nalazište, budući da su u njoj pronađeni ostaci čak tri različita doba: bronzanog, bakarnog i gvozdenog, a nađeni fosili dokazuju da se u ovoj pećini nekad živeli pećinski lav, pećinski medved i pećinska hijena. Pećina je tokom istorije imala različite funkcije – bila je lovačka stanica u bronzanom dobu, a za vreme gvozdenog doba bila je centar metalurgije. Lazareva pećina je od 2005. pod zaštitom države kao prirodno dobro, a u blizini je i spomenik prirode Lazarev kanjon.
I u ovu pećinu ulazi se i iz turističkih pobuda.
Uvačka – Ledena pećina
Još jedan podzemni srpski dragulj jeste pećina u Rezervatu prirode Uvac – Ledena pećina. Naime, Uvački pećinski sistem sastoji se od više speleoloških objekata međusobno povezanih kanalima: Uvačke i Ledene pećine i Bezdane jame, ukupne dužine 6.185 metara.
Ledena pećina dobila je ime po tome što je temperatura u njoj stalno osam stepeni. U ovoj pećini nedavno su napravljene staze tako da turisti koji razgledaju kanjon mogu da se spuste i vide njen impresivan nakit. Ipak, blago Ledene pećine dostupno je malom broju posetilaca budući da se do nje može stići jedino tako što se čamcem vozite Uvačkim jezerom, za šta postoje obezbeđeni čamci, i popnete uz metalne stepenice na strmoj jezerskoj obali.
Obilazak fascinantne Ledene pećine moguć je samo uz vodiča jer su u pojedinim delovima svodovi uski i niži od jednog metra.
Cerjanska pećína
Cerjanska pećina nalazi se na 15 kilometara od Niša, kod sela Cerje, na širem prostoru izletišta Kamenički vis, na mestu gde ponire Provalijska reka. Pećina je hidrološki aktivna. Prema procenama geologa, nastala je pre više od dva miliona godina, a prvi njen naziv bio je Provalija. Glavni hodnik pećine dug je 3.360 metara. Krasi je pećinski nakit: stalaktiti, stalagmiti, heliktiti, talasaste draperije, pećinski korali i kristalni cvetovi.
Posebnu vrednost čine heliktiti ili pećinske ruže, posebna vrsta pećinskog nakita koja se suprotno fizičkim zakonima i Zemljinoj teži formira i pruža u svim pravcima usled delovanja vazdušnih strujanja. Do sada je istraženo oko šest kilometara pećine, a kraj nije dosegnut, ali moguće je da je baš ona najduža u Srbiji. Uzani kanali visine do pola metra iznenadno se šire u grandiozne dvorane visoke do 30 metara – to je ono što avanturisti u Cerjanskoj pećini mogu da očekuju. Ova pećina važi za veliku misteriju. Bogata i životinjskim svetom, ali u njoj, umesto slepih miševa, živi mnogo malih daždevnjaka. Cerjanska pećina je atrakcija sa velikim turističkim potencijalom, a mogla bi postati i jedna od najznačajnijih speleo-destinacija u Srbiji.
Zasad još nije uređena, niti je dostupna turistima.
Bogovinska pećina
Bogovinska pećina nalazi se u selu Bogovina, u jugoistočnom podnožju Kučajskih planina, na 14 kilometara od Boljevca. Ulaz u pećinu izgleda kao rudarsko okno. Ova pećina jedna je od najdužih pećina u Srbiji – prema poslednjim istraživanjima, ukupna dužina njenih kanala iznosi 5.842 metra.
Ti kanali razvijeni su u tri etaže – donja etaža ima stalan vodeni tok, gornja etaža je suva, a srednja etaža, koja čini najveći deo pećine, povremeno je hidrološki aktivna, pa ova pećina spada u rečne izvorske pećine. Bogovinska pećina je stanište kavernikolnih zglavkara – najznačajnije vrste su stenoendemična pseudoškorpija, kopneni endemični račić i suptroglofilni insekt. U pećini postoji uređena staza za posetioce u srednjoj etaži, a tom stazom se može stići do najveće dvorane u pećini.
Pеćina je zbog svojih prirodnih karakteristika zaštićena kao spomenik prirode.