Njujorški muzej moderne umetnosti – MoMa izložbom Toward a Concrete Utopia: Architecture in Yugoslavia, 1948–1980 planira da istraži posleratnu jugoslovensku arhitekturu, a otvara je 15. jula tekuće godine.
Kosmajski spomenik posvećen narodnooslobodilačkom partizanskom odredu „Rade Jovanović Radovan“ podignut je 1971. godine
Izuzetan rad socijalističkih arhitekata će tada, po prvi put, biti predstavljen internacionalnoj publici, a mi se pitamo – koliko bi tematski srodna izložba bila značajna ako bi se održala kod nas, u Srbiji, u službi podsetnika na kvalitetno izvedene i planski rađene objekte te spomenike, jer novim gradskim projektima sve više bežimo od ovog monumentalnog pravca, našeg nasleđa i okrećemo se ka nekoj bliskoistočnoj viziji futurizma (objekti) i realizma (spomenici).
Inspirisani upravo njujorškom izložbom, napravili smo online galeriju s primerima impresivnih spomenika i zdanja – od nekih novobeogradskih blokova, preko skopskih zgrada i drugih značajnih građevina koje su kreirali domaći arhitektonski genijalci kao što su Svetlana Kana Radević, Bogdan Bogdanović, Juraj Niedhardt ili Milica Šterić.
SPOMENICI
Po zahtevu Josipa Broza Tita, šezdesetih i sedamdesetih godina prošlog veka građeni su komemorativni spomenici, obeležja mesta na kojima su se desile važne bitke Drugog svetskog rata.
Dizajnirani od tadašnjih poznatih skulptora i arhitekata, oni su ponosno stajali kao simboli nade, ljubavi i zajedništva. Danas, iako napušteni i gotovo obezvređeni, oni i dalje zrače snagu i moć jedne države koja više ne postoji.
Beograd je poznato mesto za hodočašće fanova posleratne arhitekture. Većina monumentalnih građevina nastala je za vreme Tita, a među najpoznatijim su kula Genex, BIGZ, Kuća cveća, Muzej savremene umetnosti, Sava centar, Blok 23, hotel Jugoslavija, VMA, Avijatičarski muzej i zgrada SIV-a.
O ovim arhitektonskim divovima možete saznati više, a i prošetati se do njih, uz pomoć Modernističke mape Beograda, lepo dizajniranog vodiča koji je priredila Ljubica Slavković, ilustrovanog sjajnim fotografijama Relje Ivanića.
Ako više volite vodiče od krvi i mesa, fotografi Irena Herak i Dragan Stanković organizovali su turističku turu kroz modernistički i brutalistički Beograd, a o tome nešto više možete saznati OVDE.
Beogradski soc-brutalizam i moderna pre nekoliko godina našli su se u fokusu još jednog fotografa – Mirka Nahmijasa, čije su galerije minimalistički predstavljenih građevina obišle svet. Sve u kompletu ih pogledajte OVDE.
Valja se otići i van Beograda, čak do Prištine, i prebrojati 99 kupola gradske biblioteke, koja podseća na vaznemaljsku strukturu iz budućnosti (građena je 1982. po nacrtima hrvatskog arhitekte Andrije Mutnjakovića). Nažalost, u modernim srpskim medijima ovu zgradu češće ubrajaju u najružnije i nazivaju je grotesknom.
Nacionalna biblioteka Kosova
Ex – Yu zemlje i susedna nam Bugarska
U, danas, komšijskim zemljama nije falilo monumentalnosti. Želja nam je da odemo do Buzludže – memorijalnog zdanja bugarske komunističke partije. Ova građevina zadivljujućih proporcija nalazi se na nadmorskoj visini od 1.441 metar, a izgleda poput letećeg tanjira.
Otvorena 1981. u čast prvog skupa socijalista Bugarske, Buzludža je sada napuštena i, malo je reći – propada.
Centar Skoplja danas izgleda kao miks pretencioznih neoistorijskih građevina, te spomenika i autentične otomanske arhitekture. Međutim, u ovoj novonastaloj prestonici kiča i dalje postoje neke građevine i te kako vredne pažnje – poput makedonske zgrade Glavne pošte.
Talentovani arhitekta Janko Konstantinov, kome je mentor bio finski genije Alvar Alto, projektovao je poštu i učestvovao u njenoj izgradnji od 1974. do 1989. godine. Iako je zgrada stara skoro punih 40 leta, a ona je i dan-danas, ostala biser njihovog arhitektonskog pejzaža.
Zgrada Glavne pošte u Skoplju
U Zagrebu ponosno stoji Mamutica, zgrada duga 240 metara, i kao takva, ona je jedna od najmasivnijih struktura u Hrvatskoj. Iako su mnogi blokovi istočne Evrope rađeni po ovoj shemi, malo njih može da se poredi s veličinom i masivnošću Mamutice.
Mamutica
Kada je izgrađena, u kompleksu Mamutica živelo je preko 5.000 ljudi, a pre deset godina je tamo snimana i istoimena krimi-serija, emitovana na njihovoj nacionalnoj televiziji.
Za Ljubljanu se često govorilo da nema karakteristike glavnog grada jer joj je manjkalo klasicističke arhitekture i metropolskih nebodera.
Upravo zato je, 1960, čuveni slovenački arhitekta Edvard Ravnikar, kada je pobedio na takmičenju za arhitektonsko i urbanističko planiranje tadašnjeg Trga revolucije (sadašnji Republički trg), gradio masivne, simetrične, moderne strukture koje su postale gradski simboli.
HOTELI
Pored stambenih, državnih zgrada i kancelarija, kada kažemo socijalistička arhitektura 20. veka, na šta prvo pomislite? Na državne hotele, naravno.
Ima ih na prostorima bivše Jugoslavije i šire, podsećaju nas na detinjstvo, spokoj, nebrigu, grandiozne dvorane, visoke plafone i slobodu. Danas je dosta njih preuređeno, pre svega enterijerski, i ogoljeno od emocija. Međutim, spolja, svojom impozantnim strukturama, koje se savremene arhitekte nisu usudile da diraju, oni i dalje imaju moć da nas, na sekund, vrate nazad i zamirišu na more ili orošenu travu umesto na moderan osveživač prostora.
Posmatramo većinu ovih zdanja kako propadaju, ili ih čeka sudbina renoviranja i pretvaranja u nešto sasvim drugačije, i pitamo se – zašto uporno bežimo od simbolike koju ona nose? Zašto želimo da ih preuredimo?
Umesto da kitimo i osvetljavamo grad neonskim koloritima sa ciljem privlačenja turista, sređivanjem ovih spomenika i zdanja dobili bismo jedan solidan povod i potencijal da upoznamo strance s nečim što je deo naše istorije, a što, na kraju krajeva, čak iako se ne slažemo s politikom koja iza njih stoji, zanimljivije izgleda od građevinskih predloga većine modernih arhitekata.