Kontroverzni i hrabri kineski umetnik uporno dokazuje kako su razne forme umetnosti idealni alati protiv političke opresije
Ai Weiwei, rođen 1957. u Pekingu, kineski je umetnik i aktivista koji proizvodi mnoštvo različitog kreativnog sadržaja – skulpture, instalacije, arhitektonske projekte, fotografije i video-radove. Iako je njegova umetnost internacionalno prihvaćena, u Kini je ona sankcionisana jer je, prema tamošnjim vlastima, previše provokativna i subverzivna.
Bukvar kineske „andergraund“ umetničke zajednice
Ai Weiweijev otac bio je Ai Qing, jedan od najcenjenijih kineskih pesnika. Ubrzo nakon što je dobio sina, Ai Qinga kineski komunistički zvaničnici proglašavaju desničarem i proteruju ga zajedno sa ženom i novorođenim detetom u severoistočnu provinciju Hejlungđang, a zatim na severozapad, u autonomni region Sinkjang. Tek 1976, nakon kineske kulturne revolucije, uspevaju da se vrate u Peking.
Već kao mladić Weiwei se zanimao za umetnost. Godine 1978. upisuje pekinšku filmsku akademiju, a u isto vreme postaje deo avangardnog umetničkog kolektiva Xingxing (Zvezde). Željan da pobegne od kineske realnosti, tri godine kasnije seli se u Njujork, gde upisuje školu za dizajn Parsons. Iako se isprva fokusira na slikarstvo, ubrzo se okreće skulpturi, inspirisan Marcelom Duchampom ili Josephom Beuysom. Nakon što je organizovao nekoliko uspešnih izložbi, 1993. vraća se u Peking, gde posećuje tada već bolesnog oca. Tamo, istražujući fragilnu liniju između savremene, modernizovane Kine i njenog kulturnog nasleđa, Ai kreira seriju radova koji transformišu godinama stare kineske artefakte. Na primer, na urnu iz dinastije Han (206. p. n. e. – 220. n. e.) on docrtava Coca-Cola logotip.
Između 1994. i 1997. Ai radi na tri knjige koje promovišu kinesku avangardnu umetnost. Bile su objavljene van radara vladinih kanala i postale bukvari kineske alternativne umetničke zajednice.
Arhitektura i aktivizam
Nekoliko godina kasnije popularnost mu dodatno raste usled namerne organizacije ekscentričnih izložbi kao alternative upeglanom Šangajskom bijenalu. Nakon što je izgradio umetnički studio u pekinškom predgrađu, počinje da se zanima za arhitekturu i formira firmu FAKE kako bi realizovao zamišljene projekte.
Nakon perioda opsesije arhitektonskim projektima, Ai biva pozvan da piše blog za kineski portal Sina.
Iako je isprva koristio blog kao sredstvo za dokumentovanje svakodnevice, on ubrzo postaje i forum za kritiku kineske vlade.
Kroz post na blogu Ai se otvoreno odrekao projekta dizajniranja Nacionalnog stadiona za Olimpijske igre u Pekingu 2008, a na kom je trebalo da učestvuje. Kasnije, nakon zemljotresa u Sečuanu 2008. – sumnjalo se da je u njemu poginulo više od hiljadu dece u državnim školama – Ai je kritikovao državne službenike zbog toga što nisu objavili pojedinosti o smrtnim slučajevima i mobilisao je svoju publiku da istraže, te sami saznaju više informacija.
Ubrzo nakon toga blog je ugašen, a Ai Weiwei stavljen pod državni nadzor. Kako nije želeo da stane sa aktivnostima (s bloga se preselio na Twitter), napala ga je kineska policija u Čengduu. Iz ove situacije proistekla je serija radova nazvana Istraga građana, a jedan rad iz te serije, Sećanje (2009), postavljen je i prikazan u Minhenu. Reč je o instalaciji sačinjenoj od 9.000 ranaca aranžiranih po zidu tako da formiraju citat na kineskom jeziku – rečenicu koju je izgovorila majka deteta-žrtve zemljotresa u Sečuanu, situacije koju je vlada krila:
Sedam godina živela je srećno u ovoj zemlji.
Godine 2010. dobio je brojna priznanja za instalaciju u londonskom muzeju Tate Modern, gde je izložio sto miliona ručno rađenih porcelanskih „semenki suncokreta“, koje je proizvelo oko 1.600 kineskih zanatlija. Weiwei je želeo da publika gazi po „semenkama“ koje je kao malene, krhke skulpture smatrao metaforama za potlačeno kinesko stanovništvo.
Kasnije te godine studio koji je izgradio u Šangaju – srušen je, a on stavljen u kućni pritvor kako ne bi mogao da dođe na lice mesta.
„Utaja poreza“ i medijska pažnja
U aprilu naredne godine, Weiwei je pritvoren zbog navodne utaje poreza, što se u Kini smatralo metodom za kontrolisanje buntovnika protiv sistema. Nakon više od dva meseca pušten je iz pritvora s nametnutom kaznom od 2,4 miliona dolara. Iako se žalio na sudu, ta žalba je bila odbačena, a on je, uz pomoć privatnih donacija, uspeo da plati kaznu.
Iako tragičan, ovaj slučaj doneo mu je mnogo internacionalne medijske pažnje. U maju 2011, dok je još bio u pritvoru, njegova instalacija Životinjski krug (Circle of Animals/Zodiac Heads), koja se sastojala od bronzanih skulptura inspirisanih kineskim zodijakom, predstavljena je u Njujorku i Londonu.
U muzeju Smitsonian priređena mu je retrospektiva pod nazivom Ai Weiwei: Prema čemu? A čak dva dokumentarca – Ai Weiwei: Never Sorry i Ai Weiwei: The Fake Case govorila su o umetnikovim dostignućima i političkim nepravdama kojima je bio izložen.
Izbeglička kriza i kasniji radovi
Sredinom prve decenije 21. veka Ai se okrenuo ka globalnoj izbegličkoj krizi, temi koju je obrađivao kroz nekoliko umetničkih projekata – instalacijom od 14.000 prsluka za spasavanje koje je nalepio na stubove berlinskog Kozerthausa. Prsluke je sam sakupio na grčkom ostrvu Lezbos, gde je nekoliko meseci boravio sa sirijskim izbeglicama. Ova instalacija postavljena je s namerom da privuče pažnju na ljude koji beže iz rata, ali i kao pomen onima koji su na tom putu izgubili život.
Godine 2017. na Filmskom festivalu u Veneciji premijerno je prikazao dokumentarac Human Flow, koji smo i mi imali prilike da gledamo u okviru programa 11. međunarodnog festivala dokumentarnog filma – Beldocs. Film prati živote izbeglih lica iz azijskih zemalja putem intimnih intervjua i snimaka nehumanih privremenih kampova u kojima su boravili.
Ovaj potez pokrenuo je postavljanje serije umetničkih javnih skulptura pod nazivom Dobre ograde za dobre komšije (referenca na deo teksta u pesmi Roberta Frosta Mending Vall), koje su instalirane u nekoliko američkih gradova. Radovi su postavljeni u parku Square u Vašingtonu, na ulazu u njujorški Central park i tik do zgrade Fondacije Cooper Union. One su bile odgovor na zatvorenu i ksenofobičnu imigracionu politiku Donalda Trumpa.
Ai Weiwei i dalje nastavlja da inspiriše i da se neumorno bori protiv diskriminatorne politike kineske vlade koja zabranjuje jedno od najvrednijih ljudskih prava – pravo na slobodu izraza i mišljenja.